ارتش  

پایگاه مردمی ارتش جمهوری اسلامی ایران:

 

 پایگاه مردمی ارتش::یکی از توانایی‌های اعجازگونه انقلاب اسلامی ایران، طرح موضوع «گفتمان اسلامی در عرصه سیاست داخلی و خارجی» است. بر این اساس، اخیراً رهبر معظم انقلاب اسلامی در تبیین دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران، مفهوم «نرمش قهرمانانه» را به فرهنگ واژگان انقلاب اسلامی افزودند. ایشان در جمع فرماندهان سپاه، با اشاره به پیچیدگی‌های دنیای دیپلماسی فرمودند: «عرصه‌ دیپلماسی، عرصه‌ لبخند و درخواست مذاکره و مذاکره است، اما همه‌ این رفتارها باید در چارچوب چالش اصلی، فهم و درک شود.» رهبر معظم انقلاب اسلامی، ضمن موافقت با حرکت‌های صحیح و منطقی در سیاست‌های خارجی و داخلی افزودند: «ما مخالف با حرکت‌هاى صحیح و منطقى دیپلماسى هم نیستیم... بنده معتقد به همان چیزى هستم که سال‌ها پیش اسم‌گذارى شد: نرمش قهرمانانه. (آیت‌الله خامنه‌ای، 26 شهریور 1392)

بر این اساس، نرمش قهرمانانه نوعی تأکید بر منابع قدرت نرم ایران در عرصه روابط خارجی قلمداد می‌شود. این راهکنش، علاوه بر آنکه فرصتی برای تقویت ساخت درونی نظام فراهم می‌آورد، نقشه‌ راهبردی دشمن را برای اختلاف‌افکنی در جامعه‌ بر هم خواهد زد و نظام و جامعه را در مقابل هدف غایی دشمن که همانا سازش در برابر نظام سلطه است، ایمن خواهد کرد.

 

علاوه براین، دیپلماسی نرمش قهرمانانه، مبتنی بر اصول سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران است که دارای عناصری از آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی در سیاست خارجی است. مطابق با سند چشم‌انداز، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت است. (محمدی، 1387: 76) این بدان معناست که تغییر در نظام سلطه‌ جهانی در صورت امکان، از طریق تعامل و دیپلماسی فعال و نرم پیگیری می‌شود. لذا مفهوم دیپلماسی نرمش قهرمانانه، یک اقدام اعتمادساز چندجانبه و ‌هدفمند تلقی می‌شود.

 

بر این اساس، دیپلماسیِ نرمش قهرمانانه مبتنی بر مقدورات ملی و محذورات بین‌المللی است  که جهت پیشبرد منافع ملی به‌شیوه نرم و به تعبیر قرآن «لیّن»، در عرصه روابط خارجی اتخاذ می‌شود. حال با توجه به شرایط حساس داخلی (مشکلات اقتصادی) و نیز محذورات مهم بین‌المللی (محدودیت‌های نظام سلطه علیه ایران)، به نظر می‌رسد اتخاذ این دیپلماسی، راهکنش مناسبی برای تأمین منافع ملی ایران باشد.

 

با این مقدمه، در ادامة سعی خواهیم کرد ابتدا به مفهوم نرمش قهرمانانه از دیدگاه قرآن کریم و سپس به ابعاد مفهومی (ویژگی‌ها) و جلوه عملیاتی این راهکنش در دولت یازدهم بپردازیم.

 

 

 

1- نرمش قهرمانانه از دیدگاه قرآن کریم

 

در قرآن کریم آیات متعددی وجود دارد که به «نرمش» در مقابل دشمنان (البته بنا به شرایطی) توصیه می‌کنند. برای نمونه، خداوند متعال در سوره انفال می‌فرماید:

 

«وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَى‌اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ * وَإِن یُرِیدُواْ أَن یَخْدَعُوکَ فَإِنَّ حَسْبَکَ اللّهُ هُوَ الَّذِیَ أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِینَ» (انفال/ 62-61) «واگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از در صلح در آی و بر خدا توکل کن که او شنونده و دانا است. و اگر بخواهند تو را فریب دهند، خدا برای تو کافی است؛ او همان کسی است که تو را با یاری خود و مؤمنان تقویت کرد.»

 

بنا به آیات فوق، می‌توان این‌گونه استنباط کرد که اگر یقینی بر وجود خدعه و فریب در پیشنهاد دشمن وجود نداشته باشد، تکلیف رهبر مسلمین نرمش در مقابل پیشنهاد آنان است. البته اگر به یقین شواهدی دال بر نیرنگ و فریب در این پیشنهاد دیده شد، قطعاً ماجرا متفاوت خواهد بود. مروری بر بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز مؤید همین معناست. آنجا که ایشان فرمودند به این گفت‌وگوها خوشبین نیستند، اما مخالفتی هم ندارند و این یعنی که برمبنای تحلیل ایشان، در رفتار آمریکایی‌ها نشانه‌ای از حسن نیت واقعی دیده نمی‌شود، اما تجربه شرایط جدید نیز خالی از فایده نیست.

 

نکته‌ دیگر اینکه در همین سوره انفال؛ در آیه ۶۰ (وَأَعِدُّوا لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ ...)، قرآن دستور تجهیز مسلمین و تقویت ساخت درونی و بنیه دفاعی می‌‌دهد و پس از آن به پذیرش درخواست صلح اشاره کند. شاید تعبیر نرمش قهرمانانه نیز ناظر به همین منطق باشد. بر این اساس، رهبر معظم انقلاب نیز در عین توصیه به نرمش قهرمانانه، بر لزوم آمادگی و هوشیاری در برابر دشمن تأکید ورزیدند.

 

 

 

 

2- ویژگی‌های مفهومی نرمش قهرمانانه

 

الف) روش‌مند بودن نرمش قهرمانانه

 

 با توجه به کلام مقام معظم رهبری و تأکید ایشان بر حرکت دیپلماتیک مبتنی بر نرمش قهرمانانه برای نیل به پیروزی، تردیدی باقی نمی‌ماند که این مفهوم به حوزه‌ روش‌شناختی، در دیپلماسی اسلامی باز می‌گردد. تعلق به حوزه‌ روش‌شناختی دو نتیجه‌ منطقی در بر خواهد داشت؛ اولاً روش‌های کاربردی بایستی با مبانی نظری اسلامی و اصول سیاست خارجی سازگار باشد؛ مذاکره و نرمش دیپلماتیک در نیل به اهداف سیاسی، اساساً در حوزه‌ «منطقه الفراغ²» قرار دارد و با توجه به موارد متعدد، حرکات مسالمت‌آمیز در صدر اسلام، نظیر صلح حدیبیه و نیز صلح امام حسن علیه السلام مشروع به نظر می‌رسد.

 

 در این زمینه رهبر معظم انقلاب تأکید دارند که «به‌ هیچ ‌وجه عدول از مبانی و عدول از ارزش‌ها جایز نیست، اما در روش‌ها بایستی تکامل،‌ اصلاح، تغییر و رفع خطا جزء کارهای دائمی و برنامه‌های همیشگی ما باشد؛ ببینیم کدام روش ما، ولو به آن عادت کرده باشیم، غلط است، آن را عوض و اصلاح کنیم... باید جای «هدف» را با «روش» اشتباه نکنیم.» (آیت‌الله خامنه‌ای، 31 شهریور 1383) ثانیاً این موضوع مستقیماً به مباحث عملیاتی در سیاست خارجی باز می‌گردد و زمینه را برای بروز خلاقیت‌های دیپلماتیک و تحرکات سیاسی جهت پیروزی در مذاکرات فراهم می‌کند. نرمش قهرمانانه در حوزه‌ مذاکرات با فراهم کردن اعتماد درک متقابل باعث می‌شود که مسیر مذاکرات از ذهنیت‌های منفی و کارشکنی‌ها کمتر آسیب ببیند.

 

ب) حفظ اصول و رعایت خط قرمز در سیاست خارجی

 

به تعبیر رهبر معظم انقلاب، «این مانور هنرمندانه نبایستی به معنای عبور از خطوط قرمز یا برگشتن از راهبردهای اساسی یا عدم توجه به آرمان‌ها باشد؛ اینها را باید رعایت کرد.» (مقام معظم رهبری 14 شهریور 1392) بنابراین، نرمش قهرمانانه در ذیل اصول تغییرناپذیر و گفتمان کلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قابل تبیین است. لذا این رویکرد نباید در مغایرت با اصل خدشه‌ناپذیر استکبارستیزی و تقابل با نظام سلطه تفسیر شود.

 

ج) توازن میان آرمان و واقعیت

 

بُعد دیگر مفهوم «نرمش قهرمانانه» به توازن میان آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی اشاره دارد. برقراری توازن میان این دو، از طریق آرمان‌گرایی در اندیشه و نظریه از یک سو و واقع‌گرایی در عمل و رویه‌ از دیگر سو امکان‌پذیر می‌شود؛ امری که شاید حاصل بی‌نتیجه ماندن سیاست‌ «واقع‌گرایی منفعل» و «آرمان‌گرایی» خام در سیاست خارجی دولت‌های اصلاحات و عدالت‌خواه محسوب شود. شناخت واقعیت‌ها را در سیاست خارجی می‌توان بر حسب موقعیت‌شناسی، زمان‌شناسی و فرصت‌شناسی در حوزه‌ داخلی و خارجی تعریف کرد. موقعیت‌شناسی، به معنای شناخت و درک صحیح از مقدورات و مهذورات ملی، شناخت نظام بین‌الملل و ماهیت قدرت رایج در روابط بین‌الملل است. زمان‌شناسی، متضمن شناخت شرایط زمانیِ خاصی است که کشور و نظام بین‌الملل در آن قرار دارند. فرصت‌شناسی نیز بدان معناست که در سیاست خارجی، فرصت‌های موجود را به درستی درک کرده، از آن‌ها نهایت استفاده را به عمل آورد. در شرایط مطلوب، فرصت‌شناسی متضمن فرصت‌سازی است. در حوزه‌ عقل عملی نیز عقلانیت در عرصه‌ سیاست خارجی متضمن و مستلزم قانون‌گرایی، اخلاق‌مداری و نهادگرایی برای تأمین منافع ملی است. (دهقانی فیروزآبادی، 1392) لذا نرمش قهرمانانه به معنای واقع‌بینی و پیگیری عاقلانه‌ ارزش‌هاست که البته آرمان‌خواهی و اهداف کلان را نیز از نظر دور نمی‌دارد.

 

د) ثبات در اهداف سیاست خارجی

 

سیاست خارجی هر کشور، تداوم سیاست داخلی و پویش‌های درون نظام یک کشور است. اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، برگرفته از اصول و ارزش‌های نظام اسلامی و برآمده از انقلاب اسلامی ماست. رهبر معظم انقلاب در این رابطه می‌فرمایند: «اصول سیاست خارجی ما از اصول انقلاب ما جدا نیست... ما همچنان که نظام سلطه را در درون کشورمان با انقلاب بر هم زدیم... با نظام ارباب‌‌رعیتی در سطح جهان مخالفیم. اساس سیاست خارجی ما این است که ما این ایده‌ مخالفت با سلطه‌گری و سلطه‌پذیری را به عنوان یک ستون مستحکم در فضای سیاست بین‌المللی در سطح دولت‌ها و ملت‌ها استقرار دهیم.» (آیت‌الله خامنه‌ای، 25 مرداد 1383)

 

ارتباط معنایی مفهوم «مقاومت» با مفهوم «تقابل با نظام سلطه» یکی از شاکله‌های اصلی منظومه‌ فکری رهبر معظم انقلاب در حوزه‌ سیاست خارجی را نشان می‌دهد. اما سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران که نشان‌دهنده‌ تلفیقی از آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی است، چشم‌انداز نظام اسلامی را در روابط بین‌الملل، دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت می‌داند. این بدان معناست که تغییر در نظام سلطه‌ جهانی در صورت امکان، از طریق تعامل و دیپلماسی فعال و نرم پیگیری می‌شود. لذا مفهوم دیپلماسی نرمش، قهرمانانه، با توجه به مثال روشن مقام معظم رهبری درباره‌ فن کشتی‌گیر، یک اقدام اعتمادساز یک‌جانبه و بی‌هدف نخواهد بود، بلکه رفتاری سیاسی و مقطعی برای نیل به هدفی مشخص است و بی‌گمان این نرمش، باعث فراموشی تعارضات هویتی جمهوری اسلامی با نظام سلطه نخواهد شد.

 

 

3- نرمش قهرمانانه و دیپلماسی دولت جدید ایران

 

تأکید بر مفهوم نرمش قهرمانانه، هرچند در حوزه‌ راهکنشی و نه راهبردی ـ‌ قرار دارد، اما به جهت شرایط بین‌المللی در زمینه‌ پرونده‌ فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و نیز عبور از دوره‌ اصول‌گراییِ آرمان‌محور در سیاست خارجی جمهوری اسلامی که با تأکید بر آرمان‌گرایی و تقابل جدی با غرب استوار بود، پنجره‌ جدیدی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی می‌گشاید. گفتمان‌سازی بر مبنای نرمش قهرمانانه، نتایج علمی مطلوبی در بهینه‌سازی دیپلماسی جمهوری اسلامی به همراه خواهد داشت. در حالی که منابع قدرت ملی در جمهوری اسلامی بسیار متعدد و متکثر است، دیپلماسی مقتدرانه به معنای به‌کارگیری حداکثر قدرت ملی، راهبردی حداکثری برای تأمین منافع ملی است.

 

رویکرد «نرمش قهرمانانه» این فرصت را به دیپلماسی می‌دهد تا عناصر مادی قدرت، شامل: جغرافیا، منابع طبیعی، توسعه‌ اقتصادی، جمعیت و... و همچنین عناصر غیرمادی قدرت شامل: فرهنگ ملی، پیشینه‌ تاریخی، ارزش‌ها و هنجارهای ملی و توان گفتمان‌سازی انقلاب اسلامی ایران را به خدمت بگیرد. در واقع، دیپلماسی صحیح، همان نرمش قهرمانانه است که بتواند فارغ از اعلام مواضع صرف، با بهره‌گیری از منابع ملی قدرت، توان چانه‌زنی را در دفاع از منافع ملی افزایش دهد. نرمش قهرمانانه این فرصت را فراهم می‌کند تا وجهه‌ بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری مردم‌سالار که متکی بر اجماع نخبگان و همراهی مردم، مسیر پیشرفت را طی می‌کند، افزایش یابد و همه‌ این ابعاد متکی بر ساخت اصولیِ نرمش قهرمانانه است؛ چه اینکه مقام معظم رهبری خطاب به دیپلمات‌های نظام می‌فرمایند: «نمایندگان سیاسى جمهورى اسلامى ایران در جهان باید تیزتر از شمشیر، نرم‌تر از حریر و سخت‌تر از سنگ و پولاد باشند. عرصه‌ سیاست خارجى، میدان نرمش‌هاى قهرمانانه است، اما نرمشى که در برابر دشمن تیز باشد. بنابراین دیپلمات‌هاى ما باید در مواضع اصولى خود مستحکم بایستند و استقامت و پایمردى حضرت امام خمینى رضوان‌الله‌تعالی را الگوى خود قرار دهند.» (آیت‌الله خامنه‌ای، 17 مرداد 1375)

 

بر این اساس، دولت یازدهم با پیروی از بیانات ارزشمند مقام معظم رهبری و با هدف تلفیق آرمان‌ها و واقعیت‌های نظام اسلامی، رویکرد خود را بر مبنای «نرمش قهرمانانه» قرار داد. از محتوای سفر دکتر روحانی به نیویورک و سخنرانی ایشان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و نیز اعلام مواضع جمهوری اسلامی ایران توسط وزیر امور خارجه در جلسه وزرای خارجه 1+5، این‌گونه برداشت می‌شود که تأکید بر مفهوم نرمش قهرمانانه به جهت شرایط بین‌المللی در زمینه‌ پرونده‌ فعالیت‌های هسته‌ای ایران و نیز عبور از دوره‌ اصول‌گرایی آرمان‌محور در سیاست خارجی جمهوری اسلامی که با تأکید بر آرمان‌گرایی و تقابل جدی با غرب استوار بود، پنجرة جدیدی همچون اعتدال‌گرایی در سایه عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی می‌گشاید. بر این اساس، می‌توان گفت عملکرد دستگاه سیاست خارجی و دیپلماسی کشور در نیویورک و پس از آن در ژنو، در یک نگاه کلی و فارغ از برخی اقدامات نابه‌جا (به تعبیر رهبر معظم انقلاب)، در چارچوب اصول ثابت سیاست خارجی کشور (عزت، مصلحت، حکمت) شکل گرفت.

 

دیدارهای متنوع، مهم و سخنرانی‌های منطقی، انسان‌دوستانه و دلسوزانه مسئولان وزارت خارجه کشورمان در سفر به نیویورک و ژنو، در حالی نگاه متصلّب و امنیتی غرب به ایران را تا حدی تغییر داد و این کشورها را در مقابل ایران به کرنش وا داشت که از پشتوانه گفتار نرمش قهرمانانه در دیپلماسی برخوردار بود. در واقع، طرح این مفهوم از سوی رهبر معظم انقلاب- که بازتاب وسیعی در رسانه‌های غربی داشت و غربی‌ها آن را مقدمه دیپلماسی ایران در سازمان ملل دانستند- فضایی فراهم کرد که ادبیات صلح‌‌طلبانه و منطقی مسئولان وزارت خارجه به ثمر بنشیند و موفقیت‌هایی را در عرصه سیاست خارجی ایران به‌دنبال داشته باشد.

 

نتیجه‌گیری

 

نرمش قهرمانانه نه تنها به مفهوم سازش یا همزیستی مسالمت‌آمیز در کنار نظام سلطه و استکبار جهانی نیست، بلکه دقیقاً با هدف خنثی‌کردن توطئه‌های استکباری آنان است. نرمش قهرمانانه، علاوه بر آنکه فرصتی برای تقویت ساخت درونی نظام فراهم خواهد آورد، نقشه‌ راهبردی دشمن را برای اختلاف‌افکنی در جامعه‌ خودی، بر هم خواهد زد و نظام و جامعه را در مقابل هدف غایی دشمن، که همانا سازش در برابر نظام سلطه است، ایمن خواهد کرد. بر این اساس، بیانات ارزشمند مقام معظم رهبری در زمینه نرمش قهرمانانه و انعطاف در عرصه دیپلماسی، فرصت بسیار مناصبی در اختیار دولت یازدهم قرار داد تا با اتخاذ این راهکنش هوشمندانه در روابط خارجی، توطئه‌های دشمن  را در زمینه تحریم‌ها، تهدیدها و... خنثی کرده، بدین ترتیب اهداف و منافع جمهوری اسلامی ایران را به‌نحو بهینه‌ای تأمین کند.

رحمان نجفی سیار

 

 

پی‌نوشت‌ها:

 

1- برای اطلاعات بیشتر در زمینه مقدورات و محذورات تأثیرگذار بر سیاست خارجی ایران بنگرید به؛ سیف‌زاده، حسین؛ سیاست خارجی ایران، نشر میزان، (1384).

 

2- حوزه‌ای که شرع مقدس اسلام در آن حوزه دیدگاه خاصی ندارد و اختیار آن به حاکم اسلامی سپرده شده است.

 

منابع:

 

1- قرآن کریم

 

2- بیانات مقام معظم رهبری: مرکز حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای: www.khamenei.ir.

 

3- دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1392). گفتمان اعتدال در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، همشهری دیپلماتیک، شماره‌ی 74.

 

4- سیف‌زاده، حسین (1384). سیاست خارجی ایران رهیافتی نظری‌ـ‌رویکردی عملی، تهران، نشر میزان.

 

5- محمدی، منوچهر (1387). آینده نظام بین الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، انتشارات وزارت امور خارجه.

 

نظرات شما عزیزان: